Mapka trasy wycieczki
Z Rozóg wyjeżdżamy w kierunku Kwiatuszek Wielkich. Przed zbudowaniami Kwiatuszek Wielkich skręcamy w polną drogę, jedziemy ok. 1,2 km ( w tym 300 m lasem ). Cmentarz mazurski znajduje się w lesie na północny zachód od wioski, pomiędzy Kwiatuszkami Wielkimi a Kwiatuszkami Małymi.
Z cmentarza wracamy do szosy i w lewo do Kwiatuszek Wielkich. Po ok. 0,8 km naprzeciwko starej szkoły skręcamy w leśną drogę, która zaprowadzi nas do dawnego, z początku XX wieku, cmentarza mazurskiego. Na nim w zbiorowej mogile pierwszowojennej pochowano dwóch żołnierzy armii niemieckiej i dwóch żołnierzy armii rosyjskiej. Kwatera pierwszowojenna jest dobrze zachowana, jedynie napisy są już zatarte. Na cmentarzu znajduje się także mogiła weterana I wojny światowej, odznaczonego Krzyżem Żelaznym.
Z Kwiatuszków w kierunku Kowalika. Po ok. 3,8 km przy pierwszych zabudowaniach w lewo w drogę gruntową do lasu, skrajem lasu ok. 150 m i na małym wzgórzu po lewej stronie resztki cmentarza rodziny Scheumannów z zachowanymi nagrobkami z żeliwnymi krzyżami i pozostałości ogrodzenia.
W samej miejscowości znajduje się drugi cmentarz. Dawny cmentarz mazurski z XIX wieku położony w lesie, przy północno-wschodnim skraju wsi, po południowej stronie leśnej drogi. Zachował się grób z metalowym płotkiem i żeliwną tabliczką ( Bombosch 31.12.18… - 27.06.1907) oraz w zaroślach pojedyncze mogiły otoczone betonowymi krawężnikami. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna. Mogiła zbiorowa na planie prostokąta, otoczona granitowym krawężnikiem. Obok wysoka, 1,5 m stela. W mogile spoczywa 11 żołnierzy armii niemieckiej poległych 28.01.1915 r.
Z Kowalika możemy troszkę zboczyć w kierunku Spalin Małych. Mazurski cmentarz znajduje się na płd-zach. od wioski, przy leśnej drodze. Skręcamy do niego przy pierwszych zabudowaniach w prawo w leśną drogę i po ok. 200 m po prawej stronie na skraju lasu znajdują się nagrobki. Ciekawym szczegółem są proste, betonowe krzyże z wyrytymi na nich inskrypcjami. Brak ogrodzenia i jakiegokolwiek oznaczenia.
Powrót do Kowalika i dalej do Ciesiny. Przejeżdżamy cała miejscowość ( w kierunku Hejdyku ) i po prawej stronie drogi, na skraju lasu znajduje się mazurski cmentarz z mogiłą ofiary I wojny światowej.
Z Ciesiny do Karwicy. Cmentarz znajduje się w centrum wioski przy drodze do przystani i plaży ogólnodostępnej. Na cmentarzu zachowało się mało mogił, ale jest tablica z napisem „Cmentarz zabytkowy”. Zlokalizowana jest tam kwatera wojenna z czasów I wojny światowej. Aktualnie widoczna jest tylko jedna stela na mogile 3 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej. Ogółem pochowanych jest tu 6 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej oraz żołnierz armii niemieckiej, który poległ w 1919 roku. Układ mogił całkowicie zatarty. W chwastach porastających cmentarz udało mi się zlokalizować trzy mogiły otoczone betonowymi krawężnikami.
Z Karwicy do Faryn i dalej w kierunku Rozóg. Poza zabudowaniami po lewej stronie drogi duży, ogrodzony cmentarz, , ale po bramie wejściowej pozostały tylko resztki. Znajdują się tu groby działaczy plebiscytowych Jana Podlesia i Jana Białego. Pozostałe groby zarośnięte, zaniedbane. Na cmentarzu znajduje się kwatera żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Położona jest ona się na południowo – zachodnim skraju cmentarza. Obramowanie z płyt kamiennych, wnętrze wysypane drobnym kamieniem i umieszczone dwie tablice nagrobne. Spoczywa tu jeden żołnierz niemiecki Otto Bost poległy 11.11.1914 r. oraz trzech nieznanych żołnierzy rosyjskich poległych w 1914 roku.
Jedziemy dalej ( ok. 900 m) do szosy Rozogi – Spychowo i lewo ( ok. 1,1 km), aby dotrzeć do cmentarza w Lipniaku. Do cmentarza skręcamy w lewo w leśną drogę i po 200 m, w lesie, po lewej stronie znajduje się dawny cmentarz mazurski. W środku kwatera ogrodzona drewnianym płotkiem. Obok dwie mogiły z kamiennymi krzyżami.
Wracamy na szosę i skręcamy w prawo, jedziemy 2,8 km do skrzyżowania dróg: w prawo do Faryn, a my w lewo w kierunku miejscowości Borki Rozowskie. Po drodze mijamy Wysoki Grąd i za wsią ( od skrętu 1,3 km) po lewej stronie, na skraju lasu cmentarz mazurski z mogiłą pierwszowojenną.
Następna miejscowość to Borki Rozowskie. W Borkach Rozowskich skręt w prawo w polną drogę koło wyrzeźbionego anioła w kierunku leśnictwa Brzozówka –jedziemy ok. 700 m i w lesie po lewej stronie cmentarz mazurski w Długim Borku. Został on uporządkowany w lipcu 2015 r. , ale obecnie już zarośnięty. Ostatni pochówek, jaki udało mi się odczytaæ na tablicy nagrobnej, nastąpił we wrześniu 1961 r.
Powrót i w prawo 2km do szosy Świętajno – Długi Borek, skręt w lewo i jedziemy 5,7 km. Dojeżdżamy do szosy Rozogi – Szczytno, skręcamy w prawo i po 1,2 km po lewej stronie drogi cmentarz w Występie. Mazurski cmentarz założony w połowie XIX w. Położony ok. 500 m na południowy-wschód od miejscowości Występ , zajmuje powierzchnię ok. 50 a. Podzielony jest na dwie części lipową aleją, otoczony polami. Zachowało się wiele czytelnych nagrobków. W południowo – wschodnim narożniku cmentarza znajduje się obłożona granitowym krawężnikiem kwatera wojenna, w której spoczywa 5 nieznanych żołnierzy rosyjskich poległych 31 sierpnia 1914 r. Kwatera została uporządkowana w 2016 r.
Dalej szosą przez Występ i po ok. 6 km skręt w lewo w kierunku Starych Czajek. Pierwszą miejscowością są Nowe Czajki . Przejeżdżamy całą wieś – za wsią skręt w prawo w polną drogę i po 600 m po lewej stronie cmentarz widoczny jako zarośnięta „wysepka” na łące.
Powrót do asfaltu i w prawo 0,8 km – cmentarz po lewej stronie drogi bezpośrednio przy pierwszych zabudowaniach Starych Czajek. Jest on ogrodzony siatką, z metalową bramą. Przez środek cmentarza przechodzi lipowa aleja. Cmentarz zaniedbany, zarośnięty, zachowało się kilka nagrobków.
We wsi skręt w prawo do miejscowości Zielone. Dawny cmentarz mazurski położony na północnym skraju wioski, poza zabudowaniami, obok polnej drogi. Z szosy skręcamy w prawo w polną drogę i po ok. 300 m po lewej stronie, w lesie, ogrodzony cmentarz.
Powrót do asfaltu i dalej 2 km Konrady. Dawny cmentarz mazurski położony na południowym skraju wsi, na rozstajach dróg, przed wjazdem do wioski. Z ogrodzenia zachowała się metalowa brama. Na cmentarzu rosną lipy, świerki, sosny i brzozy. Zwraca na siebie uwagę grób otoczony metalowym płotkiem z betonowymi słupkami. Pochowana jest tam Marie Glass ( 24.09.1863 – 05.11.1937 ).
Konrady 1, 11, 16, 29
Z Konradów wracamy przez Zielone do Starych Czajek. Tu skręcamy w prawo w kierunku Klonu. Po 11 km zabytkowy cmentarz mazurski w Klonie został założony w XIX w. Znajduje się ok. 500 m na północny – wschód od wsi przy drodze do Rozóg na skraju lasu. Powierzchnia ok. 62 a. Tablica przed cmentarzem informuje o kwaterze pierwszowojennej. Znajduje się ona w południowo – wschodnim rogu cmentarza. Na niej pulpitowe tabliczki ze sztucznego kamienia i obramowanie grobów z polnych kamieni. Pochowano tu 2 żołnierzy armii niemieckiej (Lickfett zmarły 14.12.1914 r. oraz Röβger zmarły 15.01.1915 r.), 2 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej poległych w sierpniu 1914 roku oraz 2 jeńców zmarłych w 1918 roku. Cmentarz obecnie jest ogrodzony drewnianym płotem.
Jedziemy dalej w kierunku Rozóg. Po 1,8 km i w prawo przy lesie w drogę gruntową do szosy Rozogi - Zawojki, szosą w prawo i za tablicą „Zawojki” w prawo przy lesie w drogę gruntową ( 200 m – cmentarz mazurski w Wilamowie) razem 4,3 km. Cechą charakterystyczną tego cmentarza są stare kamienne nagrobki w formie przeciętego na pół zaokrąglonego kamienia. Napisy zapisane gwarą mazurską, co jest ewenementem nie spotykanym na cmentarzach mazurskich. Na jednym z nich napisano: TU BOGU ODPOZIWA MOJA KOCHANA MATKA I MOJA KOCHANA ŻONA WILHELMMINE CHUDASKA URODZONA ZOKOLOWA I 4 SINI I 1 CZORKA 1888. Na cmentarzu znajduje się niezidentyfikowana kwatera wojenna – tabliczka leży luzem. Spoczywa tu Wilhelm Joswig, żołnierz armii niemieckiej, który poległ w 1915 r.
Wracamy do Rozóg. Po ok. 2,5 km – cmentarz w Rozogach. Zabytkowy cmentarz mazurski z 1845 r. wpisany w 1986 r. do rejestru zabytków , od 1977 r. użytkowany przez katolików.
Brama z cegły wzniesiona w stylu klasycystycznym.
Znajduje się na nim w pierwotnym miejscu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Pochowano tu 33 żołnierzy niemieckich i 34 rosyjskich.
5726, 5728, 5746, 5732
Unikalne obecnie na Mazurach żeliwne krzyże z XIX wieku i I połowy XX wieku na mogiłach. Najstarszy zachowany na tym cmentarzu krzyż znajduje się na grobie Michaela Siskowskiego, który zmarł 09.01.1848 r.
W ten sposób odwiedziliśmy 19 mazurskich cmentarzy – pamiątek po dawnych mieszkańcach tych okolic. Jak widać po stanie większości z nich, jest to ostatnia chwila, aby cmentarze mazurskie ocalić od całkowitego zniszczenia i zapomnienia; chociaż można na niektórych znaleźæ wypalone znicze czy sztuczne kwiaty. Nekropolie wymagają uporządkowania i prac renowacyjnych, w przeciwnym razie grozi im zagłada.
Z cmentarza wracamy do szosy i w lewo do Kwiatuszek Wielkich. Po ok. 0,8 km naprzeciwko starej szkoły skręcamy w leśną drogę, która zaprowadzi nas do dawnego, z początku XX wieku, cmentarza mazurskiego. Na nim w zbiorowej mogile pierwszowojennej pochowano dwóch żołnierzy armii niemieckiej i dwóch żołnierzy armii rosyjskiej. Kwatera pierwszowojenna jest dobrze zachowana, jedynie napisy są już zatarte. Na cmentarzu znajduje się także mogiła weterana I wojny światowej, odznaczonego Krzyżem Żelaznym.
Z Kwiatuszków w kierunku Kowalika. Po ok. 3,8 km przy pierwszych zabudowaniach w lewo w drogę gruntową do lasu, skrajem lasu ok. 150 m i na małym wzgórzu po lewej stronie resztki cmentarza rodziny Scheumannów z zachowanymi nagrobkami z żeliwnymi krzyżami i pozostałości ogrodzenia.
W samej miejscowości znajduje się drugi cmentarz. Dawny cmentarz mazurski z XIX wieku położony w lesie, przy północno-wschodnim skraju wsi, po południowej stronie leśnej drogi. Zachował się grób z metalowym płotkiem i żeliwną tabliczką ( Bombosch 31.12.18… - 27.06.1907) oraz w zaroślach pojedyncze mogiły otoczone betonowymi krawężnikami. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna. Mogiła zbiorowa na planie prostokąta, otoczona granitowym krawężnikiem. Obok wysoka, 1,5 m stela. W mogile spoczywa 11 żołnierzy armii niemieckiej poległych 28.01.1915 r.
Z Kowalika możemy troszkę zboczyć w kierunku Spalin Małych. Mazurski cmentarz znajduje się na płd-zach. od wioski, przy leśnej drodze. Skręcamy do niego przy pierwszych zabudowaniach w prawo w leśną drogę i po ok. 200 m po prawej stronie na skraju lasu znajdują się nagrobki. Ciekawym szczegółem są proste, betonowe krzyże z wyrytymi na nich inskrypcjami. Brak ogrodzenia i jakiegokolwiek oznaczenia.
Powrót do Kowalika i dalej do Ciesiny. Przejeżdżamy cała miejscowość ( w kierunku Hejdyku ) i po prawej stronie drogi, na skraju lasu znajduje się mazurski cmentarz z mogiłą ofiary I wojny światowej.
Z Ciesiny do Karwicy. Cmentarz znajduje się w centrum wioski przy drodze do przystani i plaży ogólnodostępnej. Na cmentarzu zachowało się mało mogił, ale jest tablica z napisem „Cmentarz zabytkowy”. Zlokalizowana jest tam kwatera wojenna z czasów I wojny światowej. Aktualnie widoczna jest tylko jedna stela na mogile 3 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej. Ogółem pochowanych jest tu 6 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej oraz żołnierz armii niemieckiej, który poległ w 1919 roku. Układ mogił całkowicie zatarty. W chwastach porastających cmentarz udało mi się zlokalizować trzy mogiły otoczone betonowymi krawężnikami.
Z Karwicy do Faryn i dalej w kierunku Rozóg. Poza zabudowaniami po lewej stronie drogi duży, ogrodzony cmentarz, , ale po bramie wejściowej pozostały tylko resztki. Znajdują się tu groby działaczy plebiscytowych Jana Podlesia i Jana Białego. Pozostałe groby zarośnięte, zaniedbane. Na cmentarzu znajduje się kwatera żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Położona jest ona się na południowo – zachodnim skraju cmentarza. Obramowanie z płyt kamiennych, wnętrze wysypane drobnym kamieniem i umieszczone dwie tablice nagrobne. Spoczywa tu jeden żołnierz niemiecki Otto Bost poległy 11.11.1914 r. oraz trzech nieznanych żołnierzy rosyjskich poległych w 1914 roku.
Jedziemy dalej ( ok. 900 m) do szosy Rozogi – Spychowo i lewo ( ok. 1,1 km), aby dotrzeć do cmentarza w Lipniaku. Do cmentarza skręcamy w lewo w leśną drogę i po 200 m, w lesie, po lewej stronie znajduje się dawny cmentarz mazurski. W środku kwatera ogrodzona drewnianym płotkiem. Obok dwie mogiły z kamiennymi krzyżami.
Wracamy na szosę i skręcamy w prawo, jedziemy 2,8 km do skrzyżowania dróg: w prawo do Faryn, a my w lewo w kierunku miejscowości Borki Rozowskie. Po drodze mijamy Wysoki Grąd i za wsią ( od skrętu 1,3 km) po lewej stronie, na skraju lasu cmentarz mazurski z mogiłą pierwszowojenną.
Następna miejscowość to Borki Rozowskie. W Borkach Rozowskich skręt w prawo w polną drogę koło wyrzeźbionego anioła w kierunku leśnictwa Brzozówka –jedziemy ok. 700 m i w lesie po lewej stronie cmentarz mazurski w Długim Borku. Został on uporządkowany w lipcu 2015 r. , ale obecnie już zarośnięty. Ostatni pochówek, jaki udało mi się odczytaæ na tablicy nagrobnej, nastąpił we wrześniu 1961 r.
Powrót i w prawo 2km do szosy Świętajno – Długi Borek, skręt w lewo i jedziemy 5,7 km. Dojeżdżamy do szosy Rozogi – Szczytno, skręcamy w prawo i po 1,2 km po lewej stronie drogi cmentarz w Występie. Mazurski cmentarz założony w połowie XIX w. Położony ok. 500 m na południowy-wschód od miejscowości Występ , zajmuje powierzchnię ok. 50 a. Podzielony jest na dwie części lipową aleją, otoczony polami. Zachowało się wiele czytelnych nagrobków. W południowo – wschodnim narożniku cmentarza znajduje się obłożona granitowym krawężnikiem kwatera wojenna, w której spoczywa 5 nieznanych żołnierzy rosyjskich poległych 31 sierpnia 1914 r. Kwatera została uporządkowana w 2016 r.
Dalej szosą przez Występ i po ok. 6 km skręt w lewo w kierunku Starych Czajek. Pierwszą miejscowością są Nowe Czajki . Przejeżdżamy całą wieś – za wsią skręt w prawo w polną drogę i po 600 m po lewej stronie cmentarz widoczny jako zarośnięta „wysepka” na łące.
Powrót do asfaltu i w prawo 0,8 km – cmentarz po lewej stronie drogi bezpośrednio przy pierwszych zabudowaniach Starych Czajek. Jest on ogrodzony siatką, z metalową bramą. Przez środek cmentarza przechodzi lipowa aleja. Cmentarz zaniedbany, zarośnięty, zachowało się kilka nagrobków.
We wsi skręt w prawo do miejscowości Zielone. Dawny cmentarz mazurski położony na północnym skraju wioski, poza zabudowaniami, obok polnej drogi. Z szosy skręcamy w prawo w polną drogę i po ok. 300 m po lewej stronie, w lesie, ogrodzony cmentarz.
Powrót do asfaltu i dalej 2 km Konrady. Dawny cmentarz mazurski położony na południowym skraju wsi, na rozstajach dróg, przed wjazdem do wioski. Z ogrodzenia zachowała się metalowa brama. Na cmentarzu rosną lipy, świerki, sosny i brzozy. Zwraca na siebie uwagę grób otoczony metalowym płotkiem z betonowymi słupkami. Pochowana jest tam Marie Glass ( 24.09.1863 – 05.11.1937 ).
Konrady 1, 11, 16, 29
Z Konradów wracamy przez Zielone do Starych Czajek. Tu skręcamy w prawo w kierunku Klonu. Po 11 km zabytkowy cmentarz mazurski w Klonie został założony w XIX w. Znajduje się ok. 500 m na północny – wschód od wsi przy drodze do Rozóg na skraju lasu. Powierzchnia ok. 62 a. Tablica przed cmentarzem informuje o kwaterze pierwszowojennej. Znajduje się ona w południowo – wschodnim rogu cmentarza. Na niej pulpitowe tabliczki ze sztucznego kamienia i obramowanie grobów z polnych kamieni. Pochowano tu 2 żołnierzy armii niemieckiej (Lickfett zmarły 14.12.1914 r. oraz Röβger zmarły 15.01.1915 r.), 2 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej poległych w sierpniu 1914 roku oraz 2 jeńców zmarłych w 1918 roku. Cmentarz obecnie jest ogrodzony drewnianym płotem.
Jedziemy dalej w kierunku Rozóg. Po 1,8 km i w prawo przy lesie w drogę gruntową do szosy Rozogi - Zawojki, szosą w prawo i za tablicą „Zawojki” w prawo przy lesie w drogę gruntową ( 200 m – cmentarz mazurski w Wilamowie) razem 4,3 km. Cechą charakterystyczną tego cmentarza są stare kamienne nagrobki w formie przeciętego na pół zaokrąglonego kamienia. Napisy zapisane gwarą mazurską, co jest ewenementem nie spotykanym na cmentarzach mazurskich. Na jednym z nich napisano: TU BOGU ODPOZIWA MOJA KOCHANA MATKA I MOJA KOCHANA ŻONA WILHELMMINE CHUDASKA URODZONA ZOKOLOWA I 4 SINI I 1 CZORKA 1888. Na cmentarzu znajduje się niezidentyfikowana kwatera wojenna – tabliczka leży luzem. Spoczywa tu Wilhelm Joswig, żołnierz armii niemieckiej, który poległ w 1915 r.
Wracamy do Rozóg. Po ok. 2,5 km – cmentarz w Rozogach. Zabytkowy cmentarz mazurski z 1845 r. wpisany w 1986 r. do rejestru zabytków , od 1977 r. użytkowany przez katolików.
Brama z cegły wzniesiona w stylu klasycystycznym.
Znajduje się na nim w pierwotnym miejscu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Pochowano tu 33 żołnierzy niemieckich i 34 rosyjskich.
5726, 5728, 5746, 5732
Unikalne obecnie na Mazurach żeliwne krzyże z XIX wieku i I połowy XX wieku na mogiłach. Najstarszy zachowany na tym cmentarzu krzyż znajduje się na grobie Michaela Siskowskiego, który zmarł 09.01.1848 r.
W ten sposób odwiedziliśmy 19 mazurskich cmentarzy – pamiątek po dawnych mieszkańcach tych okolic. Jak widać po stanie większości z nich, jest to ostatnia chwila, aby cmentarze mazurskie ocalić od całkowitego zniszczenia i zapomnienia; chociaż można na niektórych znaleźæ wypalone znicze czy sztuczne kwiaty. Nekropolie wymagają uporządkowania i prac renowacyjnych, w przeciwnym razie grozi im zagłada.
