Po przegranej przez Rosjan bitwie pod Tannenbergiem w sierpniu 1914 roku front w ciągu jesieni stopniowo przesuwał się na południe. Zimą działania wojenne przeniosły się na kurpiowszczyzne i północne mazowsze. Tutaj wojska obu stron przeszły na dłuższy czas do defensywy, zajmując pozycje mniej więcej na lini Wach – Brodowe łąki – Jednorożec - Pszasnysz. Działania na większą skalę wznowiono dopiero latem 1915 roku. W dniach 13 – 14 lipca 1915 wojska niemieckie przełamały w bardzo ciężkich walkach front po obu stronach Pszasnysza. Ogólny kierunek dalszego natarcia prowadził w kierunku Różana i dalej na Siedlce. 19 lipca 1915 pierwsze oddziały wojsk pruskich doszły do lini rzeki Narwii Tu natrafiły na doskonale przygotowanych do obrony Rosjan. Wykonali oni pas umocnień polowych wzdłuż rzeki, a także umocnili się na przyczółkach pod Różanem, Pułtuskiem i Ostrołęką na prawym brzegu Narwii. Rejon ten stał sie widownią bardzo ciężkich i krwawych walk.
W walkach tych zginęło bardzo wielu żołnierzy obu stron. Część z nich pochowano na zakładanych przez specjalne jednostki wojskowe cmentarzach wojennych, wielu pochowała także w masowych grobach ludność okolicznych miejscowości. Z powodu upalnego lata prace te prowadzono w pośpiechu w obawie przed wybuchem epidemii.Działania takie organizowali np.: księża z parafii goworowskiej. Według relacji proboszcza z Goworowa on i podlegli mu wikariusze prowadzili wraz z ludnością miejscową pochówki żołnierzy w takich miejscowościach jak Rębisze, Nogawki, Borawe. Ks.Dulczewski podaje, że łącznie mogli oni pochować w masowych grobach nawet około 6000 żołnierzy1. Lokalizacja tych mogił jest dziś nieznana.
Trudności powstają także przy lokalizacji i ustaleniu liczby cmentarzy wojennych zakładanych jak wcześniej wspomniałem, w sposób planowy przez armię niemiecką. Uległy one w wielu przypadkach całkowitemu lub bardzo poważnemu zniszczeniu. Jak wykazały badania terenowe oficjalne wykazy cmentarzy są niepełne i wymagają uzupełnienia. Wyniki tych badań wymagają jednak weryfikacji i należy do nich podchodzić z ostrożnością.
Do rejestru zabytków na terenie powiatu ostrołęckiego zostały wpisane tylko dwa cmentarze w Wojszach i Chruśnicach. Pełniejszy obraz daje praca pana Marka Kowalika. Wymienia on na terenie powiatu 8 cmentarzy: Cisk, Dylewo,Chróśnice, Ponikiew Duża, Piasecznia, Wach, Wojsze, Wólka Kunińska2.
W wyniku własnych poszukiwań udało mi się ustalić następującą listę pierwszowojennych cmentarzy w powiatach Ostrołęckim i Makowskim, przy czym muszę zaznaczyć że informacje te wymagają jeszcze sprawdzenia i mogą być niepełne.
1.Borowce
2.Chruśnice
3.Cisk
4.Daniszewo
5.Dylewo
6.Gierwaty
7.Kamianka /zniszczony/
8.Kaszewiec
9. Kierzek
10.Kruszewo – Podpiaski /zniszczony/
11.Kruszewo – Podrzecze /zniszczony/
12.Wólka Kunińska
13.Nogawki
14.Piasecznia
15.Ponikiew Duża
16.Ponikiew Mała
17 Ponikiew Mała – Folwark
18.Repki
19.Rososz
20.Wach (4 cmentarze)
21.Wojsze
22.Wólka Kunińska
23.Zapieczne
24. Żabin (prawdopodobnie, lokalizacja niepewna)
25 Lipniki
CMENTARZ W KASZEWCU
Cmentarz w Kaszewcu położony jest na niewielkim wzniesieniu morenowym porosłym lasem. Znajduje się on niedaleko wsi. Teren cmentarza kilka lat temu poddano gruntownej renowacji. Wykonano prace porządkowe, wytyczono alejki, naprawiono zniszczone mogił. Cały cmentarz otoczono betonowymi słupkami połączonymi łańcuchami. Naprzeciwko wejścia przy brzegu cmentarza na 1 metrowy wale ustawiono pomnik w formie dużej płyty z białego marmuru, na której umieszczono napis: „Cmentarz żołnierzy z pierwszej wojny światowej”. Odnowienie cmentarza nastąpiło z inicjatywy Urzędu Gminy w Różanie.
W centralnej części cmentarza znajdują się 4 mogiły zbiorowe żołnierzy rosyjskich o wymiarach 5 na 5 metrów każda. Pozostałe mogiły pojedyńcze rozmieszczone są w układzie symetrycznym. Według napisów na grobach spoczywa tu co najmniej 598 nieznanych Rosjan i 21 nieznanych Niemców. Znanych z nazwiska jest 85 żołnierzy. Według napisów na grobach żołnierze tu pochowani pochodzili z następujących jednostek: 5 pułk piechoty gwardii, 34 pułk strzelców im. Królowej Szwecji Wiktorii, 36 pułk fizylierów im. Feldmarszałka Hrabiego Blumenthala, 42 pułk piechoty im. Księcia Moritza von Anhalt-Dessau 93 Anthaltdzki pułk piechoty, 172 pułk rezerwowy, Landsturm batalion „Pirna”, Landsturm batalion "Neustad". Z napisów nagrobnych wynika że pochowani tu żołnierze zgineli w dniach 25 lipca – 6 sierpnia 1915 roku.
Lokalizacja:
cmentarz bardzo łatwy do odnalezienia w terenie. Przy drodze Rózan - Ostrów Maz stoi drogowskaz z napisem "cmentarz z 1 wojny światowej", skręcamy w leśną drogę i może po jakiś 100 metrach z lewej strony przy samej drodze jest cmentarz (nie da się go nie zauważyć) Drogowskaz jest najlepiej widoczny gdy jedziemy od strony Różana na Ostrów ustawiony na skraju lasy na zakręcie. Wczesniej mijamy ceglany budynek z pozostałości koszar w Kaszewcu leśnictwo, następnie niewielkie pole po prawej stronie i w miejscu gdzie las dochodzi do drogi stoi drogowskaz i jest nasza droga.
Dla zainteresowanych cmentarzami niemieckim z okresu 1 wojny światowej:http://www.weltkriegsopfer.de/index.html (strona w języku niemieckim)
W NAJBLIŻSZYM CZASIE KOLEJNE OPISY I UZUPEŁNIENIA POSTU
